Δευτέρα 13 Φεβρουαρίου 2017

Η Επιστήμη ως Θρησκεία δεν είναι Επιστήμη [Μέρος 4ο] ...

11. "Ενώ η κατάργηση της φιλοσοφίας τους ήταν σχετικά εύκολη, με τη θεολογία ήταν λίγο πιο δύσκολα τα πράγματα, γιατί τα δύο χιλιάδες χρόνια του χριστιανισμού έχουν «μολύνει» τον πολιτισμό της ανθρωπότητας και αυτό δεν αλλάζει τόσο εύκολα".

Θα περιμέναμε, τώρα, ν' ακολουθήσει καμιά δήλωση της προκοπής, με περιεχόμενο, με βαρύτητα, να σε κάνει να σταθείς μια στάλλα πάνω της. Για παράδειγμα : ο θρίαμβος του χριστιανικού μηνύματος, η νίκη έναντι του θανάτου, η αγάπη (τάχα) στις κοινωνικές σχέσεις ή τους θεσμούς. Ούτε κατά διάνοια, ούτε καν ξώφαλτσα, ως υπονοούμενο! Αλλά τι μαθαίνουμε; Μαθαίνουμε, ας πούμε, ότι στο Σαίξπηρ υπάρχουν 1300 αναφορές στη Βίβλο. Ναι. Χμμμ. Χέστηκε η φοράδα στ' αλώνι; Αυτή είναι η κληρονομιά του Χριστιανισμού;;; Σοβαρά τώρα;;;

Τι κάνει τον αρθρογράφο να πιστεύει ότι ο ανθρώπινος πολιτισμός δεν είναι μπολιασμένος με ισάριθμες φράσεις ή εκφράσεις της Φιλοσοφίας, διάσπαρτες στα συμφραζόμενα; Tabula rasa, a priori, πλατωνικός έρωτας, τα πάντα ρει, μηδέν άγαν, στωικότητα, κυνισμός και πάει λέγοντας, όρεξη να 'χει κανείς και περισσότερες γνώσεις, από μένα. Να του υπενθυμίσουμε, επιπλέον, ότι η Φιλοσοφία μετράει και μισή χιλιετία παραπάνω απ' το Χριστιανισμό και - ακόμα περισσότερο - ότι ο τελευταίος χρησιμοποίησε κατά κόρον την πρώτη στη θεολογία του (με τον Αριστοτέλη), η πρώτη όμως ουδέποτε είχε χρεία των οραματισμών και της θρησκευτικής εσχατολογίας (ιστορικά, εδώ μπορεί και να σφάλλω αλλά τόσο μου κόβει, τόσα λέω). Αυτά.

12. "Όμως, ο κατακερματισμένος Δυτικός Χριστιανισμός, έχοντας αποκοπεί εδώ και αιώνες από τη ζωντανή μυστικιστική σχέση με το θείο, μια σχέση που ευτυχώς επιβιώνει ακόμα στην παράδοση της ανατολικής ορθόδοξης εκκλησίας, προσπαθεί να αντιπαρατεθεί στο γήπεδο του αντιπάλου. Στο γήπεδο του ορθολογισμού και της νοησιαρχίας, γι’ αυτό βρίσκεται πάντα σε άμυνα και υποχώρηση".

Ίσως η μόνη πρόταση του συγγραφέα, που βγάζει κάποιο νόημα της προκοπής, έστω κι αν είναι κοινός τόπος. Θα με βρει απόλυτα σύμφωνο. Κι είναι, ακριβώς, αυτή η ζωντανή μυστικιστική σχέση το στοιχείο εκείνο, που σέβομαι (δίχως να το κατανοώ) στο ορθόδοξο ήθος κι είναι, ακριβώς, αυτή η βιωματική άσκηση της αγάπης, η οποία έχει κάτι να με διδάξει, στην οποία μπροστά γονατίζω και προσπαθώ να κατανοήσω.

Από την άλλη, βέβαια, αγνοώ ποιος θα μπορούσε να είναι, επί της ουσίας, ο θεολογικός αντίλογος του Δυτικού Χριστιανισμού. Αν παραδέχεται αυτό το ολίσθημα ή έχει αναπτύξει μια πλούσια επιχειρηματολογία αιτιολόγησής του. Τέλος πάντων. Έχουμε και πιο φλέγοντα προβλήματα, στη ζωή μας, να λύσουμε.

13. "Με τη φιλοσοφία νεκρή και τη θεολογία στριμωγμένη στη γωνία, ποιος θα μιλήσει τώρα για ηθική;"

Εδώ, επανερχόμαστε στο εντελώς κατασκευασμένο επιχείρημα, περί τέλους της Φιλοσοφίας. Πού είναι όχι μόνο κατασκευασμένο, αλλά επιπλέον και σαθρό, αφού στηρίζεται σε μια παπάρα, που βγήκε και είπε κάποια διασημότητα. Και την επόμενη, φυσικά, όλες οι έδρες Φιλοσοφίας ανά την υφήλιο, κατεβάσανε ρολά κι ανοίξανε καντίνα με χοτ-ντογκ, απέναντι από τα πειραματικά εργαστήρια.

Η θεολογία, κακά τα ψέμματα, αυτοστριμώχτηκε. Είναι η πλέον αναμενόμενη αντίδραση του κομπλεξικού, ο οποίος βλέπει ότι κανείς δεν ασχολείται πια μαζί του κι επειδή δεν έχει και τίποτα της προκοπής να πει, αρχινάει τις κλάψες και τις κατηγόριες, για το πώς του φερθήκανε, για το πόσο φταίνε οι άλλοι, πόσο κακοί είναι και τέτοια. Όταν ο Χριστιανισμός είχε την εξουσία και μονοπωλούσε για αιώνες τις ψυχές των ανθρώπων, τι κατάφερε; Μια τρύπα στο νερό. Φρουφρού κι αρώματα, χρυσοποίκιλτα άμφια, χαμογελάκια με βασιλείς και αυτοκράτορες, από τη μία, κι από την άλλη ιεροεξεταστές, βασανιστήρια, ενοχικότητα, κόλαση, μισογυνισμός, βρώμα και δυσωδία. Πόσες ευκαιρίες, δηλαδή, χρειάζεται να του δώσουμε; Πόσες χιλιετίες ακόμα; Πόσες ανθρώπινες ζωές, στο βωμό της... αγάπης; Νισάφι πια. Άμε και πάγαινε από 'δω, βρωμιάρη, σκύλε!

Κρατάμε μόνο τους ξεχωριστούς εκείνους ανθρώπους, που μέσω της χριστιανικής σημειολογίας, ξεδίπλωσαν όντως μιαν αληθινή αγάπη, μια τρυφερότητα, που μεταποίησε τον πόνο της ύπαρξης σε όραμα, που λάμπει εξίσου, ακόμα και απογυμνωμένο από το εσχατολογικό του περιεχόμενο. Οι αποσπασματικές μου γνώσεις δεν επιτρέπουν να παραθέσω παραδείγματα πχ. από τους λεγόμενους Πατέρες. Αμυδρά, ωστόσο, θυμάμαι το "Για να ζήσει ο Κόσμος" του Alexander Schmemann , από τα σύγχρονα διαβάσματα, ή το λόγο του Χρήστου Γιανναρά, ο οποίος όταν (σπάνια πια) είναι διαυγής κι όχι βουτηγμένος στη μαυρίλα και την απαισιοδοξία, πληρώνει τα σωθικά σου μ' ένα τρόπο, σχεδόν, μυστηριακό και συγκινητικό.

Το ρεζουμέ; Άμα δεν έχεις κάτι να πεις, ένα σύγχρονο μήνυμα να προσφέρεις στον Κόσμο, βούλωσέ το και παραδέξου την ήττα σου. Όχι γιατί σε νίκησε κανένας, αφού κανείς δε σε πολέμησε - δεν άξιζε τον κόπο - αλλά γιατί μόνος σου παραιτήθηκες, αλλώθηκες εκ των έσω, κατασπάραξες τα σωθικά σου κι απόμεινες κενός και κύμβαλον αλαλάζον... για να μιλήσω τη γλώσσα σου.

14. "Η νέα θρησκεία έρχεται επίσης να αμφισβητήσει την πανανθρώπινη εμπειρία αιώνων, ότι πίσω από κάθε δημιούργημα υπάρχει και ο δημιουργός. Όχι, αυτό δεν ισχύει πάντα. Υπάρχει μία περίπτωση τουλάχιστον στην οποία δεν ισχύει. Το σύμπαν μέσα στο οποίο ζούμε δεν έχει δημιουργό".

Όλη η παραγράφος, της οποίας η παραπάνω φράση είναι εισαγωγική, εκφράζει ακριβώς τις αναγκαιότητες εκείνες, οι οποίες οδήγησαν στη διατύπωση διαφόρων παραλλαγών της Ανθρωπικής Αρχής. Ο Τσεπενέκας μοιάζει να μην έχει επίγνωσή τους, κάτι που δεν είναι ντροπή. Δεδομένης, ωστόσο, της αναλυτικότατης περιγραφής των φυσικών παραμέτρων, γύρω από τη δημιουργία ζωής στο Σύμπαν και τα σχετικά, στέκομαι κάπως καχύποπτος. Υποψιάζομαι ότι ο αρθρογράφος είναι λίγο πονηρούλης και μάλλον ξέρει. Αλλά δεν τον συμφέρει και ποιεί την νήσσαν.

Όπως έγραψα, κάπου στα προηγούμενα, οι συνεχείς ανακαλύψεις και κατακτήσεις της ανθρώπινης νόησης, κατά βάθος, διόλου δεν αναιρούν την αναγκαιότητα ενός Δημιουργού, για όποιον επιμένει να πιστεύει. Απλά τον εκτοπίζουν όλο και πιο πίσω, αιτιακά. Ε και; Θα έλεγε κανείς ότι στην ουσία της, η θεία φύση ουδέποτε άλλαξε έδρα επιχείρησης, παρά στεκόταν πάντα εκεί, πίσω απ' το παραβάν, λίγο πέρα από τα όρια της ανθρώπινης κατανόησης και αντιληπτικότητας. Τι κι αν αυτά ξεχειλώνουν και πλαταίνουν; Πάντα στο άρρητο υπόλοιπο, άπειρο ή απειροστό, μπορούν να χωρέσουν όλες οι επιθυμίες και οι προφητείες.

Αυτό που λέει, στην τελική, η Επιστήμη για το Θεό, νομίζω ότι συμπυκνώνεται χαρακτηριστικά στην απάντηση του Laplace, περί μη αναγκαιότητας μιας τέτοιας υπόθεσης. Ποσώς, δηλαδή, μας ενδιαφέρει αν υπάρχει ή δεν υπάρχει. Μπορούμε να διατυπώσουμε μια συνεπή θεωρία (φυσική, κοσμολογική, βιολογική ή άλλη), δίχως καμία μεταφυσική ή παραφυσική υπόθεση; Αν ναι, γιατί να μην το κάνουμε; Τι σχέση έχει ο Θεός; Ας πούμε, οι άνθρωποι πίστευαν για χιλιετίες στον Αδάμ και την Εύα. Κι ήρθε κάποτε ο κακομοίρης Δαρβίνος (ή όποιος άλλος) και σου λέει, για κοίτα να δεις, υπάρχει και μια δεύτερη εξήγηση και, μάλιστα, πολύ περισσότερο συμβατή με τα δεδομένα, που συλλέγουμε από τον κόσμο γύρω μας. Αυτό δεν αποκλείει το θεϊκό δάχτυλο ή και το χέρι ολόκληρο, για όποιον του αρέσει να τον χουφτώνουν. Αρκεί ν' αντικαταστήσουμε τον πηλό με DNA, μεταλλάξεις κι ένα μηχανισμό επιλογής. Ή ό,τι άλλο γουστάρουμε. Αυτό που εκτοπίστηκε ήταν η απλοϊκότητα και η αλληγορία κι όχι ο Δημιουργός, καθαυτός, για όποιον αισθάνεται την ανάγκη του.

Ο Κόσμος διόλου δε χάνει σε ομορφιά και μεγαλείο, ούτε απομυθοποιείται, από την επιστημονική πρόοδο, παρά μόνο στο μυαλό του αδαούς. Όσο περισσότερο μυείται κανείς στη γλώσσα της Φυσικής, των Μαθηματικών, της Αστρονομίας, της Βιολογίας, της Χημείας κ.τ.λ. και βαθαίνει στο μυστήριο του Κόσμου, τόσο μεγαλύτερο δέος τον καταβάλλει κι ακατασίγαστος θαυμασμός. Κι αν τελικά, πίσω απ' όλα τούτα, στέκει άναρχος και ασύλληπτος οποιοσδήποτε Δημιουργός, είναι προς όφελος και προς τιμήν του, όλο αυτό το μεγαλείο που ξεδιπλώνεται με τη γλώσσα και τη ματιά της Επιστήμης.

Πρέπει να 'σαι τυφλός, ώστε να βλέπεις αποκαθηλώσεις εκεί, όπου τουναντίον δοξάζεται η Δημιουργία.

15. Επίλογος

Ο Τσεπενέκας κλείνει μ' έναν ρομαντικό απολογισμό, που σχεδόν θα 'φερνε δάκρυα στα μάτια, αν δεν ήταν τόσο μακρυά από την επιστημονική πραγματικότητα. Κι ωστόσο, βγάλε την λέξη "επιστημονική" και βάλε στη θέση της τη λέξη "πολιτική" ή "κοινωνική" και θα 'χεις μια πολύ καλή προσέγγιση των αντίστοιχων κατηγοριών της ύπαρξης.

Η θρησκειολογούντες και θεολογούντες συνεχίζουν την τακτική της κότας ή του Κινέζου. Επιλέγουν τον ευκολότερο εχθρό, γνωρίζοντας ότι κανείς επιστήμονας δεν πρόκειται να χάσει το χρόνο του μαζί τους. Έτσι χοροπηδούν και το παίζουν καμπόσοι, αφού τους παίρνει, και κάνουν τη φιγούρα τους κι είν' όλοι φχαριστημένοι ή αδιάφοροι. Αλλά για τον πραγματικόν εχθρό κουβέντα. Για τα Κράτη, τις Πολυεθνικές, τους Τραπεζικούς μαφιόζους, τον Καπιταλισμό τσιμουδιά. Εκεί "Έχει ο Θεός", "Τα του Καίσαρος τω Καίσαρι", "Άγνωσται αι βουλαί" κι "Ο Σατανάς έχει πολλά ποδάρια". Αντί να γίνουν άνθρωποι πολιτικοί και να εκδηλώσουν την αγάπη τους προς την ανθρωπότητα, μετασχηματίζοντας, πλάθοντας, μπολιάζοντας τον Κόσμο με τον αγώνα και το αίμα τους, αράζουν στα στασίδια της Μητρόπολης και ψέλνουν λιβανωτούς, χέρι με χέρι με τον Καρατζαφέρη. Άμε και στο διάολο, λοιπόν, με την κλάψα.

Να βγεις και να παλέψεις με το κακό του κόσμου, αυτό το καταλαβαίνω. Να σου φταίει η επιστήμη γιατί απογυμνώνει τον κόσμο απ' την ιερότητά του, όταν γύρω έχουν βγει παγανιά ο τοκογλύφος, ο φασίστας, ο θάνατος, ο πόλεμος, ο σκοταδισμός, ο φανατισμός, ο εθνικισμός και άλλοι καβαλάρηδες ε, αυτό - συγχωρέστε με - είναι του αποπάτου ο απόπατος κι ακόμη αποπάτω. Εσύ, εσύ προσωπικά, είσαι που απογυμνώνεις τον κόσμο από την ιερότητα, με τη δειλία και την εθελοτυφλία σου. Κι όταν λέω εσύ, εννοώ κι εγώ.

Να 'ναι κανείς δειλός, ναι. Αλλά με κάποιο θάρρος να το παραδέχεται. Είναι μια αρχή κι αυτό...

Κυριακή 12 Φεβρουαρίου 2017

Η Επιστήμη ως Θρησκεία δεν είναι Επιστήμη [Μέρος 3ο] ...

8. "Η επιδίωξη της αρετής δεν έχει κάποιο ιδιαίτερο νόημα, όπως δεν έχει κάποιο ιδιαίτερο νόημα και σκοπό η ίδια η ζωή του ανθρώπου. Απλά, σε μια απολύτως ανταγωνιστική κοινωνία πρέπει να αναπτύξεις τις ατομικές σου δεξιότητες, για να ανέβεις ψηλότερα από τους υπολοίπους και να είσαι εσύ αυτός που θα διαιωνίσεις τα γονίδια σου επιλέγοντας το καλύτερο ταίρι".

Κακοχωνεμένη εκλαϊκευμένη βιολογία της προηγούμενης δεκαετίας. Δεν είναι της ειδικότητάς μου και αδυνατώ να παραθέσω, με πρόχειρο τρόπο, τις βασικές ενστάσεις. Ας διαβάσει κανείς περισσότερο. Ο αρθρογράφος φαίνεται να έχει περισσότερο στο νου του την καπιταλιστική κοινωνία, παρά την επιστήμη και τη βιολογία. Η συνεργασία και ο αλτρουισμός είναι χαρακτηριστικά του ζωϊκού βασιλείου, που εξετάζονται εδώ και χρόνια κι έχουν οδηγήσει σε πολλές επανερμηνείες. Ο τρόπος που τα ζώα αντιλαμβάνονται, σκέφτονται, επικοινωνούν, αισθάνονται προσφέρει διαρκείς εκπλήξεις, χρόνο με το χρόνο. Στην προσπάθεια, ωστόσο, των βιολόγων να μην ανθρωποποιούν τις αντιδράσεις των ζώων, ας μην επιβαρύνουμε τα πράγματα ζωοποιώντας τις αντιδράσεις του ανθρώπου. Όχι γιατί ο άνθρωπος δεν είναι ζώο κι είναι τιμή του να μοιράζεται την ύπαρξη και την ουσία του με το σύνολο της Πλάσης - πόσο ευγενική ταπείνωση, απαντώντας στον Τσεπενέκα παρακάτω - αλλά γιατί δεν είναι σωστό να μην συνυπολογίζουμε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του είδους, στο εισαγγελικό μας ζύγι. Η αυτοσυνείδηση κι η ενδοσκόπηση δυσχεραίνει σε εξαιρετικό σημείο την ανάλυση του είδους μας, είτε με βιολογικούς, είτε με φιλοσοφικούς όρους. Δεν είναι όλα τα ερωτήματα απαντημένα. Αν οι Βιολόγοι θεωρούν ότι τα 'χουν πει όλα, αυτό δε θα βρει σύμφωνους όχι μόνο τους πιστούς, αλλά έναν ολόκληρο επιστημονικό κόσμο με ενστάσεις πολύ πιο σοβαρές, από τα μυξοκλάμματα των θρησκόληπτων. Ενστάσεις που αφορούν την ερμηνεία και τη λογική επιχειρηματολογία.

Η δε επιδίωξη της αρετής δεν έχει, όντως, κάποιο ιδιαίτερο νόημα, για τη Βιολογία. Γιατί δεν είναι ο ρόλος της να μιλήσει γι' αυτό. Το πολύ-πολύ να σου πει ότι γονιδιακά ο άνθρωπος έχει τους κατάλληλους υποδοχείς αρετής. Δεν είναι δουλειά της Βιολογίας ή της Επιστήμης. Δε θα σου πουν αυτές τον τρόπο, που θα ζήσεις τη ζωή σου, όπως η Ανατομία δε θα σου πει τους τρόπους που θα χρησιμοποιήσεις τους μυς σου, θα σου πει μόνον πού βρίσκονται και τι δουλειά κάνει ο καθένας. Δεν είναι η Επιστήμη που θα δώσει νόημα στη ζωή μας κι ούτε ισχυρίστηκε ποτέ κανείς κάτι τέτοιο. Πέραν δηλαδή από τους Τσεπενέκηδες, που ούτως ή άλλως δε μπορούν να συγκρατήσουν το νόημα, επειδή οι ίδιοι χάνουν την πίστη μέσα απ' τις καρδιές τους. Επειδή οι ίδιοι ηττώνται κι όχι γιατί οι άλλοι κερδίζουν. Δεν είναι τυχαίο, ότι σε ολόκληρο το κείμενό του δεν απαντάται ούτε μία φορά η λέξη "αγάπη".

Κι επιτέλους, ας τελειώσει αυτό το παραμύθι, που υπονοείται χοντροκομμένα σε κάθε τέτοια συζήτηση. Ηθικός βίος και αρετή μπορεί να υπάρξουν μια χαρά και δίχως τη χρεία οποιασδήποτε θρησκείας. Η απαρχές της Φιλοσοφίας, μας το διδάσκουν αυτό στην εντέλειά του. Νισάφι πια, με το ηθικό μονοπώλειο και τις συμβουλευτικές υποδείξεις. Είναι απίστευτα υποτιμητικό και μακράν κάθε πραγματικότητας, να ισχυρίζεται κανείς ότι ο Άνθρωπος έχει ανάγκη το οποιοδήποτε υπέρτατο ον να του μιλήσει για το βίο του. Να έρθει, δηλαδή, ο ατσαλάκωτος να κάνει υποδείξεις ηθικής σ' αυτόν που κυλιέται στη βρώμα, στον πόνο και στον θάνατο, για το τι σημαίνει αγάπη, συντροφικότητα, αλληλεγγύη. Αστειότητες.

Ο μικρός κι αδύναμος νους έχει ανάγκη να πατήσει κάπου εκτός εαυτού, ώστε να αιτιολογήσει. Η πλήρης και ακμαία νόηση δε χρειάζεται πατερίτσες, βρίσκει άπειρες πρώτες ύλες στα ίδια της τα σπλάχνα. Όχι ομφαλοσκοπικά, ούτε εκ του μη όντος. Αρκεί ο πλούτος της εν ζωή αλληλεπίδρασης, ο θησαυρός δηλαδή των σχέσεων μεταξύ των όντων. Και, φυσικά, μια στοιχειώδης ευαισθησία απέναντι στα ερεθίσματα. Να μην είσαι, με άλλα λόγια, παχύδερμο. Να υπάρχει η απαραίτητη ώσμωση. Τέλος, να τιμάς και να σέβεσαι τις εσωτερικές σου ζυμώσεις. Να μην τις αποστρέφεσαι, να μην τις πολεμάς, να μην τις απαξιώνεις. Να είσαι σε εγρήγορση απέναντι στον εαυτό σου και την ψυχή σου (η τελευταία νοούμενη, ως το σύνολο του εσωτερικού κόσμου).

9. "Η λέξη ταπείνωση είναι άγνωστη λέξη σε αυτή τη θρησκεία. Ο ατομικισμός και ο εγωισμός βρίσκονται σε δυσθεώρητα ύψη".

Όπως έγραψα και νωρίτερα, ο συγγραφέας συγχέει τον καπιταλιστικό κόσμο με τον επιστημονικό κόσμο. Το επιστημονικό ήθος αλλοιώνεται συχνά, μόνο και μόνο, γιατί εκδηλώνεται σε έναν ατομικιστικό και ανταγωνιστικό πολιτισμό. Αλλά δεν είναι καθαυτός ο πολιτισμός της Επιστήμης, αυτού του είδους. Ίσα-ίσα, είναι η ομαδικότητα και η συνεργασία. Μόνο τότε η πρόοδος και τα επιτεύγματα αποκαλύπτουν τις πραγματικές τους δυνατότητες.

Αλλά αυτό με την ταπείνωση δε θα μπορούσε να είναι περισσότερο λάθος. Και θα μπορούσε εύκολα ο κακοπροαίρετος να αντιγυρίσει το επιχείρημα μπούμερανγκ. Το έγραψα και νωρίτερα. Όταν ο επιστήμονας μέσω της Εξέλιξης και του DNA αποκαθηλώνει την ανθρωπότητα από τη Βασιλεία των Ουρανών, πίσω στις λάσπες και τις κακουχίες ετούτης της γης, εμπλέκοντας την ανθρώπινη μοίρα στους ίδιους βωμούς με τη μοίρα των υπόλοιπων πλασμάτων, τι άλλο παρά ταπείνωση διδάσκει αυτό; Όταν η ανθρωπότητα εκδιώκεται για δεύτερη φορά από τους Κήπους της Εδέμ στην εξορία, στον πόνο και στην απώλεια, πόσα αρχίδια χρειάζεται αυτό, πόσο ανοιχτό μυαλό για να το παραδεχτείς και να το υποστηρίξεις; Ταπείνωση και μόνο ταπείνωση. Κι είναι αλαζονεία, απ' την ανάποδη, να μη θέλει κανείς να παραδεχτεί - αν όχι την απόλυτη αλήθεια αυτής της θεωρίας - έστω την πιθανότητα να κρύβει κάποια... "ψήγματα αλήθειας".

Η αλαζονεία, που τόσο ενοχλεί τον αρθρογράφο, δεν είναι τόσο αλαζονεία απέναντι στην Πλάση, όσο (κι υπενθυμίζω ξανά, δε θα μιλήσουμε εδώ για καπιταλισμό) απέναντι σε μια καθεστηκυία τάξη χοντροκωλλάριων ιερωμένων, που 'χαν στογγυλοκαθήσει σα βδέλλες στους σβέρκους και στα πλευρά των αφελών και αμαθών ανθρώπων, μέσω ενός διαπλεκόμενου συστήματος συμφερόντων, που κανείς δεν τολμούσε να θίξει ανοιχτά. Αλλά ο στενόμυαλος πιστός δε βλέπει πως όλα αυτά είναι για το καλό του και διόλου δε θίγουν τη Σωτηρία του, αφού διόλου δεν ενδιαφέρεται η Επιστήμη γι' αυτή. Δε βλέπει ότι το πρόβλημα της Δημιουργίας δεν επιλύεται από καμία επιστήμη, απλά μετατίθεται όλο και πιο πίσω ή πιο πέρα ή πιο πάνω, χωρίς να θίγεται στο παραμικρό. Δεν καταλαβαίνει ότι η παρουσία του Δημιουργού δεν ακυρώνεται, αλλά αποκαλύπτεται όλο και περισσότερο στην αφηρημένη της υπόσταση κι όχι στις παραβολές και στα παραμύθια, που κάποτε γλύκαιναν ή μορφωναν τον ακαλλιέργητο και τον αμαθή (χωρίς υποτιμητική έννοια).

Πώς γίνεται να είναι άγνωστη λέξη η ταπείνωση σε ανθρώπους που, μέσω της Αστρονομίας και της Κοσμολογίας, αποκαλύπτουν με κάθε νέα προσέγγιση τη μικρότητα και την ασημαντότητα της ύπαρξής μας; Πώς γίνεται να είναι άγνωστη λέξη η ταπείνωση, όταν κάθε φορά που κάποιο προηγούμενο ερώτημα βρίσκει απάντηση, ξεκλειδώνει ταυτόχρονα ένα παράθυρο, προς νέες, διάπλατες αβύσσους άγνοιας; Η μαγεία, η έκπληξη, το δέος μπροστά στην ανακάλυψη, έχει κάτι από τη στόφα του θαύματος και μια μορφή ιερότητας, τόσο βιωματική, ώστε θα μπορούσε ν' αποτελέσει κοινό πεδίο συζήτησης μ' έναν πιστό, τουλάχιστον ως προς τα αισθήματα κάλλους και ταπεινότητας.

Ίσως, βέβαια, η ταπείνωση που αναζητά ο Τσεπενέκας, να είναι μια ταπείνωση περισσότερο εσωτερική, ίσως μια ταπείνωση απέναντι στον Άνθρωπο κι όχι απέναντι στο προφανώς ασύγκριτο. Δε θα μπορούσε να με βρει κανείς περισσότερο σύμφωνο. Αλλά πάλι, αυτό δεν είναι δουλειά της επιστήμης. Οπότε τι; πότε; ποιος; πού βρίσκονται όλοι εκείνοι των οποίων αυτή είναι δουλειά; Απεργούν; Αστειεύομαι, φυσικά. Εμείς είμαστε αυτοί.

10 - "Μάλιστα, ένας από τους διάσημους εν ζωή επιστήμονες, ισχυρίστηκε ανερυθρίαστα ότι η σύγχρονη επιστήμη σήμανε το τέλος της φιλοσοφίας!"

Ακολουθούν διάφορα δακρύβρεχτα, όπου ο γράφων μόνος του τα λέει και μόνος του απαντάει, οπότε όπερ έδει δείξαι. Θα μου 'πεις "αυτό δεν κάνεις κι εσύ;". Fair enough και συνεχίζω. Το παρακάτω, λοιπόν, μου ξέφυγε στο (9), όπου και εκφράζεται η απορία ότι πχ. η Αστρονομία, ενώ θα 'πρεπε, δε διδάσκει ταπεινότητα και μικρότητα. Μα... διδάσκει! Απλά, μάλλον, δεν την παρακολουθεί από κοντά και γι' αυτό δεν ξέρει τι του γίνεται. Θα διαβάζει κανένα άρθρο, στη χάση και στη φέξη γωνία, σε κανα ειδησεογραφικό portal του κώλου κι αναμασάει φυσικά τα κουραφέξαλα της επικαιρότητας. Ας μην τρέξει, πουθενά, μακριά. Γιατί δε διαβάζει πχ. κανένα άρθρο του δικού μας, του Σιμόπουλου; Η Αστρονομία βρίθει από ανθρώπους, που βιώνουν και μεταλαμπαδεύουν αυτό το δέος της μικρότητας.

Μέσα στους συνειρμούς του, λοιπόν, και στην αλλοφροσύνη, σκοντάφτουμε και στην παραπάνω φράση. Να υπενθυμίσουμε, λοιπόν, ότι κάθε φορά που κάποιος διάσημος μιλάει δε σημαίνει ότι εκφράζει ούτε όλους τους διάσημους, ούτε όλες τις τάσεις, ούτε όλες τις αντιλήψεις ή τα ρεύματα της επιστημονικής κοινότητας. Μιλάει για την πάρτη του και μόνο για την πάρτη του. Κάθε επιστημονικό άρθρο, ανακοίνωση, βιβλίο, διατριβή, σύγραμμα, σημείωμα, που σέβεται τον εαυτό του, συμπεριλαμβάνει και τις σημαντικότερες αντιρρήσεις. Τις οποίες έχει χρέος φυσικά ν' αποδομήσει, αλλά τις συμπεριλαμβάνει. Άρα υπάρχουν. Κι αφού υπάρχουν, συνεκδοχικά κανείς δεν εκπροσωπεί κανέναν, άντε μονάχα την ερευνητική του ομάδα (αφού κανείς δεν εργάζεται μονάχος του - σχεδόν ούτε οι Μαθηματικοί). Δεν είναι δηλαδή η επιστημονική κοινότητα, ούτε το κόμμα, ούτε το ποίμνιο, ούτε το τσαρδί του κάθε διάσημου. Βγαίνει ο καθένας και λέει τι μαλακία του, ωραία. Αν είναι, τώρα, να την πιάνουμε εμείς με τη σειρά μας, να τη γενικεύουμε, να τη τεντώνουμε για να καλύψει όλα τα μήκη και τα πλάτη του χωρόχρονου, σα νεκρο-σέντονο, ζήτω που καήκαμε. Άσε που είναι και δυο φορές μαλακία.

Άρα πιο είναι το πρόβλημα; Ποιος τραβάει ζόρι; Κανείς. Μόνο ο δυσκοίλιος.

[ Συνεχίζεται ... ]

Η Επιστήμη ως Θρησκεία δεν είναι Επιστήμη [Μέρος 2ο] ...

4. "Ο διακεκριμένος επιστήμονας στο πεδίο ερευνών του, τιμάται και προβάλλεται από τα ίδια μέσα σαν παγκόσμιο πρότυπο, ανεξάρτητα από την ποιότητα του ως άνθρωπος".

Μπερδεύουμε το marketing των ΜΜΕ με την ουσία. Ό,τι να 'ναι, δηλαδή. Δεν υπάρχει λόγος να συνεχίσουμε την ανάλυση του προφανούς. Ακόμα κι ένας έφηβος, που χτυπιέται και αντιγράφει το "σατανιστικό" του Metal συγκρότημα, σε καμία περίπτωση δεν είναι σατανιστής ο ίδιος ή τους θεωρεί πρότυπο. Μπορεί να ξέρει πολύ καλά ότι βγαίνουν στη σκηνή τίγκα στην κόκα, ότι πουλάνε μούρη και στιλ και δε θα ζητούσε ποτέ τη συμβουλή τους, όσον αφορά στο ποιες σχολές να συμπληρώσει στο μηχανογραφικό του. Άλλες ανάγκες οδηγούν πολλές φορές τους ανθρώπους να χοροπηδούν και να πιθηκίζουν κι όχι απαραίτητα η λάμψη και η αξία των ειδώλων τους. Όπως ακριβώς συμβαίνει σε πολλούς πιστούς, είτε της θρησκείας, είτε φυσικά της "επιστήμης".

Μα και το νόημα δεν είναι σωστό. Πρόβαλε ποτέ κανείς τον Richard Dawkins σαν πρότυπο πχ. πατέρα; τον Stephen Hawking σαν υπόδειγμα πολίτη; τον Richard Feynman σαν ιεραπόστολο της ηθικής; Όσο επιτρέπουν οι γνώσεις και η αντίληψή μου, κανείς ποτέ και πουθενά. Προβάλονται, άλλοτε λανθασμένα κι άλλοτε δικαιολογημένα, σαν τέρατα του χώρου που πρεσβεύουν, δηλαδή της επιστημονικής έρευνας και ανακάλυψης και, λιγότερο συχνά, ως ξεχωριστοί κι αγαπητοί καθηγητές, τόσο ώστε να τιμώνται ως Δάσκαλοι. Τι πάει να πει "παγκόσμιο πρότυπο"; Είναι μια άστοχα υπερβολική έκφραση, με σάλτσες και κερασάκια. Είναι κενή περιεχομένου και επαφής με την πραγματικότητα. Πρότυπο σε τι; Στην επιστήμη του; Στο επιστημονικό του ήθος; Στα ευγενή του κίνητρα; Είναι τίμιο να γενικεύουμε, χωρίς διευκρινήσεις;

Από την άλλη, πάλι, όταν η προβολή ξεφεύγει από τα όρια της επιστήμης τους, δεν είναι απαραίτητα άδικη, όπως δεν είναι και ο κανόνας. Ο Dawkins, για παράδειγμα, δεν προβάλλεται τόσο ως Εξελικτικός Βιολόγος, παρά ως μαχητικός Άθεος. Και πράγματι, έχει δώσει ολόκληρο αγώνα, από το μετερίζι αυτό. Δεν προβάλλεται άσχετα ή άδικα. Πάλεψε μέσω εκδόσεων, μέσω διαλέξεων, μέσω αντιπαραθέσεων, δεν του χαρίστηκε η αναγνώριση ή, έστω, η διαφήμιση (εδώ δεν παίρνω απαραίτητα το μέρος του, εξετάζω τη σχέση έργων και αποτελεσμάτων). Ο Einstein ήταν από μόνος του μια πληθωρική προσωπικότητα : ευφυής, ηθικός, πολιτικός, καλλιεργημένος, ερωτικός, ένας πολύπλευρος και γλυκύτατος άνθρωπος. Δεν τον ξετρύπωσε κανείς από τα υπόγεια, επειδή και μόνο ήταν καλός Φυσικός. Πόσους Φυσικούς γνωρίζουμε από τον προηγούμενο αίωνα; Πέντε; Δέκα; Ποιος πρόβαλε ποτέ, αυτούς ή τα εκατομμύρια των ασήμων, ως πρότυπα βίου, ηθικής και συμπεριφοράς; Ο κανόνας, θα έλεγε κανείς, κλίνει προς το εντελώς αντίθετο και συχνά η κοινή γνώμη διακατέχεται από όχι και τόσο κολακευτικές γνώμες και διαθέσεις, προς τους ανά τον κόσμο ερευνητές και επιστήμονες : αλαζόνες ή αφελείς, αδαείς ή μονοδιάστατοι από την υπερβολική εξειδίκευση, υστερόβουλοι ή παραδόπιστοι, αιθεροβάμμονες ή γραφικοί, κομπλεξικοί ή ανέραστοι.

Πού τα διαβάζει όλα αυτά ο Τσεπενέκας, άγνωστο! Άβυσσος η ψυχή του ανθρώπου.

5. "Η νέα παγκόσμια θρησκεία προβάλλεται συχνά σε αντιπαράθεση με τις υπάρχουσες θρησκείες και υπερτονίζεται ο ρόλος της στην απελευθέρωση του ανθρώπου από αναπόδεικτες δοξασίες, με σκοπό να τον οδηγήσει στην πρόοδο και την ευημερία".

Εδώ θα συμφωνήσω, ως προς το ότι δεν υπάρχει κανένας λόγος αντιπαράθεσης. Η σκορδοκαΐλα της επιστήμης δεν είναι να αποκαθηλώσει καμία θρησκεία. Αυτό, πιθανότατα, προκύπτει ως παράπλευρη συνέπεια. Όταν η επιστήμη, στην προσπάθειά της να ερμηνεύσει, έχει ν' αντιμετωπίσει παλιές δοξασίες, πλάνες, συνήθειες, παραδόσεις κ.ο.κ. Όταν δηλαδή ο δρόμος που χαράσσει συμβαίνει να διέρχεται από χωράφια, αιώνες κληρονομημένα ή καταπατημένα από τις διάφορες θρησκείες.

Αυτό γίνεται από καμία κακεντρέχεια ή καμία εκδικητικότητα; Σε καμία περίπτωση. Αυτά είναι ανθρώπινες αδυναμίες κι όχι επιστημονικό ήθος. Απλά το ένα ερώτημα φέρνει το άλλο και κάποτε τα μονοπάτια διασταυρώνονται. Ο επιστήμονας δεν αισθάνεται ότι θίγει κανέναν, γιατί δεν έχει καμία πολεμική στην ατζέντα του. Από την άλλη ο πιστός τραβάει τα μαλλιά του. Ο κόσμος του γκρεμίζεται. Τα πρότυπά του αποκαθηλώνονται. Τα παίρνει στο κρανίο, εξεγείρεται. Τα ΜΜΕ γουστάρουν, οι επιτήδειοι ιεραπόστολοι παίρνουν τα ηνία, ακόμα κι ο ευφυής πιστός προβληματίζεται.

Αλλά τι πραγματικά χάνει ο πιστός της Ορθοδοξίας από το όραμα της Αγάπης, αν ο Αδάμ πλάστηκε από καμία γούρνα με πηλό ή εξελίχθηκε από το ένα είδος στο άλλο; Προσωπικά αδυνατώ να κατανοήσω. Τι έχει να κάνει το ήθος της έτερης παρειάς και του διπλού χιτώνα, με το αν ο Κόσμος ξεκίνησε πριν δέκα χιλιάδες χρόνια ή πριν 13,7 δισεκατομμύρια; Ειλικρινά, μου φαίνονται πράγματα άσχετα, μεταξύ τους. Μου διαφεύγει οποιαδήποτε αντιπαράθεση, επί της ουσίας, ακριβώς γιατί δεν αισθάνομαι ότι το θρησκευτικό μήνυμα θίγεται στο παραμικρό από την επιστημονική έρευνα, αλλά ούτε και το αντίθετο. Ο αδογμάτιστος και ο ακομπλεξάριστος, πιστός ή επιστήμονας, οφείλει να παραδεχτεί ότι συμβαίνει πολύ κακό για το τίποτα.

Και ναι, είναι πρόοδος να γνωρίζει κανείς ότι δε γυρίζει ο ήλιος γύρω από τη γη, αλλα η γη γύρω από τον ήλιο ή, ακόμα καλύτερα, και τα δύο γύρω από το κοινό κέντρο μάζας. Είναι πρόοδος κι ευημερία να αντιμετωπίζεις την επιληψία ως νευρική διαταραχή, παρά με εξορκισμούς ως δαιμονική κατάληψη. Είναι πρόοδος να αποδίδεις τα του Καίσαρος τω Καίσαρι, παρά να φορτώνεις στη θρησκεία ένα σωρό ρόλους, με τους οποίους σχετίζεται ακροθιγώς, αλλά τις φορτώθηκαν καταχρηστικά, από τότε που ο ανθρώπινος νους δεν είχε ακόμη ανακαλύψει εναλλακτικούς τρόπους σκέψης.

Και ναι, είναι λάθος να προβάλλεται και να οξύνεται η όποια αντιπαράθεση, για να πουλήσει ένα βιβλίο ή ν' ανέβει η ακροαματικότητα ή να γεμίσουν τα παγκάρια οβολούς. Όπως είναι, φυσικά, λάθος να εκλαμβάνεις την αντιπαράθεση αυτή πολύ στα σοβαρά.

6. "Όλες οι υπόλοιπες θρησκείες τσουβαλιάζονται πανέξυπνα μαζί, ανεξάρτητα αν περιέχουν ψήγματα αλήθειας ή όχι".

Εδώ, προφανώς με τα "ψήγματα αλήθειας", ο κάθε πικραμένος Τσεπενέκας υπονοεί την ορθόδοξη πίστη του. Κι ωστόσο, το τσουβάλιασμα που αποδίδει ως επιτηδειότητα στην αντιπέρα, επιστημονική όχθη, δεν έχει καμία εμπάθεια. Απλά, οτιδήποτε παρουσιάζεται δογματικά, θεόπνευστα κι εξ' αποκαλύψεως ανήκει εξ' ορισμού στην ίδια, ευρύτερη κατηγορία. Την επιστήμη, άμεσα, δεν την ενδιαφέρει αν η αποκάλυψη έγινε από κανά Περιστέρι, από τον Βισνού ή το Σιντάρτα Γκαουτάμα. Το ίδιο και το αυτό νόημα. Την επιστήμη δεν την ενδιαφέρει το βίωμα, ούτε η βαθύτερη φύση του, παρά μόνο ποια περιοχή του εγκεφάλου ενεργοποιείται. Είναι αυτό ερμηνεία; Κατά τη γνώμη μου όχι. Είναι μια ουδέτερη περιγραφή μιας παρατήρησης. Είναι το μετρήσιμο και τίποτα περισσότερο. Αυτό είναι η δουλειά της επιστήμης. Τι ακριβώς αποστερεί αυτό από την πίστη ή τη βιωματικότητα; Εγώ λέω τίποτα. Ο πιστός τρομάζει, φοβάται μη μείνει γυμνός μπροστά στο σύμπαν. Κι όμως, κανείς δεν έχει σκοπό ή διάθεση να τον γδύσει. Όρεξη είχαμε.

7. "Για τη  νέα θρησκεία δεν υπάρχει καμιά αμαρτία".

Από "αμαρτίες", υπό την έννοια του "σφάλματος", η επιστημονική κοινότητα βρωμά και ζέχνει. Είναι γνωστό, είναι αναπόφευκτο, είναι ανθρώπινο, σε κάποιες περιπτώσεις είναι εκ του πονηρού, όμως δε θα περιμέναμε τίποτα λιγότερο, ασφαλώς, από οποιαδήποτε ανθρώπινη δραστηριότητα. Ωστόσο, "αμαρτίες" υπό την έννοια πχ. του προπατορικού αμαρτήματος ή του πειρασμού από κανά Βεελζεβούλ και τέτοιες αηδίες, είναι ευτυχώς έξω από κάθε συζήτηση.

Αν ο αρθρογράφος υπονοεί, παρ' όλα αυτά, ότι η επιστήμη δεν έχει καμία ηθική, τότε είναι εντελώς φάουλ και οφσάιντ. Η επιστήμη δεν έχει ηθική, μόνο υπό την οπτική ότι ούτε το μαχαίρι έχει. Η επιστήμη είναι ένα εργαλείο κι όχι ένα φιλοσοφικό σύστημα. Υπηρετείται, ωστόσο, από ανθρώπους που έχουν και ηθική και φιλοσοφικά συστήματα. Η χρήση, οι επιλογές, οι φραγμοί, η άσκηση εν γένει της επιστημονικής έρευνας, καθοδηγείται συνήθως από αυτά. Βλέπετε, λοιπόν, ότι το πεδίο για τη θρησκευτική αναζήτηση και καλλιέργεια (για όποιον το επιθυμεί) είναι κάθε άλλο παρά χαμένο.

Κι έτσι, φτάνουμε πια στο πιο καυτό σημείο, της όλης συζήτησης. Ο υγιής νους, ο ρωμαλεός ψυχισμός, ο αληθινά γεμάτος αγάπη και σφρίγος, δεν έχει ανάγκη από αντιπαραθέσεις και μαλθακά κλαψουρίσματα. Έχει όλο το πεδίο ελεύθερο, να παλεύει, να καλλιεργεί, να συνεπικουρεί. Ο ηττοπαθής, ο συμπλεγματικός, ο φοβισμένος νους ψάχνει παντού αφορμές ή ευκαιρίες να παραιτηθεί. Βλέπει παντού εχθρούς κι εμπόδια. Μόνο και μόνο, γιατί δεν έχει τα κότσια να αναλάβει το βάρος των πραγματικών ευθυνών, του πραγματικού αγώνα, διάγει βίο στο περιθώριο, επικριτικό και μικρόψυχο, όπως οι παλιές, γραφικές γεροντοκόρες. Αυτό, φυσικά, είναι δείγμα ψυχασθένειας. Και θα ήταν όμοια άδικο, αν παρασυρόμασταν κι εμείς απ' την πλευρά μας, ν' αποδώσουμε κάτι τέτοιο εν γένει σε όλους τους πιστούς ή στις θρησκείες, ως συστατικό στοιχείο τους.

( Σημείωση: εδώ, αποφεύγω να διακρίνω τη θρησκεία ως ηθικό σύστημα από το παπαδαριό και την ιεραρχία, που προϋποθέτει. Δεν εξετάζω, δηλαδή εδώ, το συμφέρον από την συντήρηση του μισοσκόταδου στις θρησκευτικές αγκάλες, ώστε ο ψυχισμός να παραμένει ευεπίφορος στην κοροϊδία και στην εκμετάλλευση. Προχωρώ με καλές προθέσεις.)

[ Συνεχίζεται ... ]

Σάββατο 11 Φεβρουαρίου 2017

Η Επιστήμη ως Θρησκεία δεν είναι Επιστήμη ...

Όχι απλά αφορμή, αλλά κύριος στόχος της ανάρτησης, είναι αυτό το άρθρο στο Αντίφωνο : "Η σύγχρονη επιστήμη ως νέα, χωρίς θεό, παγκόσμια θρησκεία" , κάποιου Πάνου Τσεπενέκα , ο οποίος χαίρει άκρας τρικυμίας εν κρανίω κι έχει αναγάγει το κομφούζιο σε πραγματική επιστήμη - αν όχι... σε θρησκεία, που τόσο αγαπάει. Πραγματικά, δεν ξέρεις σε ποια σύγχυση και ανακρίβεια να πρωτοσταθείς. Θα προσπαθήσω - κι ελπίζω να το απολαύσω - να αποδομήσω ολόκληρο το άρθρο, αν είναι δυνατόν φράση προς φράση, γιατί έτσι του αξίζει. Δεν έχω πια τα κουράγια να εμπλέκομαι σε ατέρμονες συζητήσεις με ανθρώπους, που εκκινούν από εντελώς αντίθετα ή αόριστα ή άγνωστα προς εμένα αξιωματικά συστήματα, καθώς αυτό θα απαιτούσε πολλές ώρες, μόνο και μόνο για να κατανοήσεις τις βάσεις λογισμού τους, προτού τους κρίνεις. Όμως εδώ, το ίδιο το άτομο, δηλαδή ο κύριος Τσεπενέκας, ποσώς μ' ενδιαφέρει. Εκείνο, που μ' ενδιαφέρει είναι αυτός ο ανέραστος και μονοδιάστατος λόγος και η σύγχυση, που μπορεί να διακατέχει έναν φοβισμένο και ηττημένο νου.

1. "Όσο και αν ακούγεται παράξενο, η επιστήμη τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει να καταλαμβάνει όλο και μεγαλύτερο ζωτικό χώρο από τις παραδοσιακές θρησκείες".

Το άρθρο ξεκινάει, λοιπόν, με την παραπάνω ατάκα. Φυσικά, η φράση μπορεί εύκολα να αντιστραφεί, δίχως να χάσει το παραμικρό σε περιεχόμενο, ίσα-ίσα πιθανόν να κερδίσει : "Δεν ακούγεται καθόλου παράξενο, η θρησκεία για αιώνες καταλάμβανε το μεγαλύτερο μέρος του ζωτικού χώρου, από την επιστημονική σκέψη". Είδατε τι όμορφα, που βγάζει νόημα; Εδώ, φυσικά, δε γράφουμε διατριβή. Ο λόγος μου προς το λόγο σου.

Αλλά ποιος, ακριβώς, είναι αυτός ο "ζωτικός χώρος", ο οποίος απόλλυται από τις παραδοσιακές θρησκείες; Μήπως η μελέτη των μορίων και των χημικών ενώσεων; η φυσική των άστρων κι η κβαντομηχανική; η μηχανική των ρευστών; ο ηλεκτρισμός; Μάλλον όχι. Ο κάθε πικραμένος, όταν αντιμετωπίζει την επιστήμη σαν εχθρό του, έχει κυρίως στο νου του τη Γενετική και την Εξελικτική Βιολογία (λιγότερο την Ιατρική σα σύνολο), καθώς εμπλέκονται στα "χωράφια" της θρησκείας, ως προς τις απαρχές τις Ζωής. Κι έχει, σε μικρότερο βαθμό, την Κοσμολογία σε συνδυασμό με τη Γεωλογία, ως προς τις απαρχές τις Δημιουργίας. Ελπίζω να μην ξεχνώ κάτι. Συνεπώς, δεν είναι συνολικά η επιστήμη, που φλερτάρει με το θρησκευτικό κτηματολόγιο και ιδίως με θέματα Ηθικής, αλλά κάποιοι πολύ συγκεκριμένοι κλάδοι της.

Κι ωστόσο η επιστημονική σκέψη, η μέθοδος, αν εξαιρέσεις τις επιμέρους εξειδικεύσεις και τα γινάτια, είναι χοντρικά μία: παρατήρηση, υπόθεση, πείραμα, δεδομένα, θεωρία, έλεγχος, απόρριψη ή υιοθέτηση ή, τέλος παντων, κάπως έτσι. Κι έτσι δε μπορείς να κόψεις κάτι από τον ένα κλάδο, δίχως να το αποστερήσεις ταυτόχρονα από όλους. Αν κάποιος εκφράζει αντιρρήσεις ως προς την επιστημονική σκέψη κι επιθυμεί οι αντιρρήσεις του να έχουν κάποια σοβαρότητα και κάποια φιλοδοξία, θα πρέπει να αντιπαρατεθεί με το κοινό αυτό ήθος, που χαρακτηρίζει τη σύγχρονη επιστήμη και να μην αναλωθεί σε κλαψουρίσματα για τα επιμέρους. Αν χαλιέται από τα συμπεράσματα ή - πιο συχνά - τις υποθέσεις, που τολμά η Βιολογία, θα πρέπει πρωτίστως να αντιπαρατεθεί με τις μεθόδους της Βιολογίας. Κι επειδή οι μέθοδοι της τελευταίας δε διαφέρουν στο παραμικρό από τις μεθόδους της Ιατρικής ή της Φυσικής, θα πρέπει - αν είναι τίμιος - να αποκηρύξει κι αυτές εξίσου. Θα πρέπει, δηλαδή, να απέχει από την κοινωνία της ιατρικής περίθαλψης ή της τεχνολογικής επικουρίας. Και πάει λέγοντας.

Αλλά για να δούμε μήπως, παρακάτω, μας λυθεί αυτό το ερωτηματικό, περί ζωτικού χώρου.

2. "Μια νέα παγκόσμια θρησκεία έχει γεννηθεί αθόρυβα, χωρίς αναγνωρισμένο ιδρυτή και χωρίς ακριβές χρονικό σημείο ίδρυσης. Οι πιστοί της είναι συνήθως μέλη της επιστημονικής κοινότητας,"

Να το ξεκαθαρίσουμε μια κι έξω. Η επιστήμη δεν αποτελεί θρησκεία κι όταν εκλαμβάνεται ως τέτοια, τότε δεν έχουμε δικαίωμα να μιλούμε για επιστήμη. Δε γίνεται να συνυπάρχουν και τα δύο ταυτόχρονα. Η θρησκεία έχει Δόγμα, η επιστήμη έχει Αξιώματα / Αρχές. Το δόγμα είναι θέσφατο, εξ' αποκαλύψεως, υπέρλογο, είναι απόλυτο, είναι στο απυρόβλητο, είναι ό,τι να 'ναι. Το αξίωμα είναι κοσμικό, είναι επαγωγικό, είναι υπόλογο, είναι σχετικό, είναι αναθεωρήσιμο. Είναι μια σύμβαση όχι απαραίτητα αποδείξιμη, ούτε όμως και ασυνάρτητη, καθώς ακροβατεί στα όρια της αντιληπτικής μας ικανότητας. Είναι μια ισχυρή σύμβαση, που η ισχύς της - θαρρώ - είναι ακριβώς ότι γίνεται κοινώς αποδεκτή, όσο εξυπηρετεί τους λόγους, για τους οποίους συγκροτήθηκε. Αν οι λόγοι πάψουν να υπάρχουν ή βρεθούν άλλοι καλύτεροι, ο επιστήμονας θα εγκαταλείψει πρόθυμα - αν όχι και με θαυμασμό ή ενθουσιασμό - τις παλιές Αρχές, προκειμένου να υιοθετήσει τη νέα αντίληψη.

Ο πιστός βρίσκεται ακριβώς απέναντι, καθώς εσωτερικεύει το δόγμα του και ταυτίζεται μαζί του ως ύπαρξη. Οι δύο έννοιες - θρησκευτικό δόγμα και επιστημονική αρχή - δε νομίζω πως είναι άμεσα συγκρίσιμες ∙ θα ήταν σα να συγκρίναμε τη βούρτσα με τον κροταλία. Οι στάσεις όμως των ανθρώπων, ως προς αυτά, είναι μια χαρά συγκρίσιμες. Έτσι, ο "πιστός" ως στάση, έχει να κάνει περισσότερο με την ψυχολογία, με την ανασφάλεια, με τις ανάγκες, με τις επιθυμίες, με τις φοβίες ή με τα συμπλέγματα του καθενός, παρά με καμία αντικειμενική συνθήκη (με τη συμβατική έννοια του "αντικειμενικού"). Η επιστημονική στάση δεν έχει τίποτα κοινό, τουλάχιστον άμεσα, με αυτές τις ανθρώπινες ανάγκες.

Όταν ένας πιστός υιοθετεί την επιστημονική μέθοδο στη θρησκεία, είναι καταδικασμένος να αποτύχει. Ειδικά στην Ορθοδοξία, που είναι περισσότερο βιωματική, παρά ορθολογική και υπολογιστική. Όταν ένας επιστήμονας υιοθετεί τη θρησκευτική αποκάλυψη στην επιστήμη, είναι μπακάλης και περίγελως. Επίσης, επικίνδυνος.

Κι ωστόσο, ας είμαι πιο δίκαιος. Όταν αντιμετωπίσει κανείς τη θρησκεία ως επιστήμη, είναι πολύ πιθανό να φτάσει, εν τέλει, σε κάτι θετικό. Αν διυλήσουμε όλους αυτούς τους τόνους θεολογικής φλυαρίας και ασυναρτησίας, τους θεολογικούς Πατέρες ή τους σύγχρονους στοχαστές των θρησκειών, πιθανότατα να βγούμε κερδισμένοι, στο βαθμό που - όπως δέχεται ο μαθηματικός λογισμός - δεν έχουν σημασία οι προτάσεις από τις οποίες ξεκινάμε, αν οι ακολουθίες των σκέψεών μας είναι λογικά συνεπείς. Το αντίστοιχο από την άλλη μεριά, ευτυχώς, δεν ισχύει. Η προσκόλληση στις οποιεσδήποτε επιστημονικές παραδοχές και η παγίωσή τους ως δόγματα, όχι μόνο δεν ταιριάζει διόλου στο επιστημονικό ήθος, αλλά αποτελεί τροχοπέδη και οπισθοδρόμηση, στην επιστημονική έρευνα και κατανόηση.

Συνεπώς, η επιστημονική κοινότητα δεν έχει σε καμία περίπτωση "πιστούς", όπως εντελώς λανθασμένα αναφέρεται. Ο χαρακτηρισμός αυτός μπορεί να σταθεί ως μεταφορά - βέβαια, εδώ δε γράφουμε λογοτεχνία - προκειμένου, ίσως, να περιγράψει την ανθρώπινη ψυχολογία, όταν αυτή εμπλέκεται αναπόφευκτα στα επιστημονικά ζητήματα. Για παράδειγμα, η απροθυμία να υιοθετήσει κανείς μια νέα θωρία, η οποία ερμηνεύει καλύτερα τα παρατηρούμενα, από συντηρητισμό και προσκόλληση στην παλαιότερη. Αλλά η στάση αυτή αποτελεί ολίσθημα κι όχι το χαρακτήρα της ίδιας της επιστήμης. Έτσι, μόνο καταχρηστικά μπορούμε να αναφερόμαστε σε "πιστούς" της επιστήμης και σε καμία περίπτωση, σε μια σοβαρή συζήτηση και επί της ουσίας.

3. Ακολουθεί ένας καταιγιστικός οίστρος ασυναρτησίας, όπου οι θεράποντες της επιστήμης παρομοιάζονται με τους αγίους και οι επιστημονικές θεωρίες με ιερές γραφές. Δεν αξίζει καν τον κόπο, να αντιπαρατεθεί κανείς με παρόμοια ευήθεια, αλλά τολμώ να πω δυο κουβέντες.

Ο Αϊνστάιν και κάθε αντίστοιχο σύμβολο, όταν δεν γίνεται αντικείμενο εμπορικής εκμετάλλευσης σε μπλουζάκια, φλιτζανάκια και τα σχετικά (όπως φυσικά και κάθε μεγάλη προσωπικότητα του ανθρώπινου είδους), έχει σχέση με άγιο, μόνο στο βαθμό που είχε κι αυτός τσουτσούνι. Δεν πουλάνε χρυσοποίκιλτα εικονίσματα με το πορτραίτο του, δε στήνουν ολόκληρους ναούς στο όνομά του, με παγκάρια και παχυλά φακελάκια, τις αφίσες του δεν τις φιλάμε, ούτε κάνουμε το σταυρό μας μπροστά τους, δεν έχει γεμίσει ο κόσμος με θαυματουργές τρίχες από το μουστάκι του, δε σφραγίζουμε τάματα στο όνομά του, δεν πιστεύουμε πως είχε (ή έχει ακόμα) τη δύναμη να θεραπεύει τους ανάπηρους, τους καρκινοπαθείς ή τους τεχνικούς του CERN, δεν τον λατρεύουμε ως εκπρόσωπο του θεού της επιστήμης, ως προφήτη ή ως καντηλανάφτη, δε θεωρούμε τα λόγια του ιερά κι η αμφισβήτησή τους δεν είναι βλασφημία, παρά ίσα ίσα παράγοντας εξέλιξης και προόδου, δεν εξέφρασε δόγματα, παρά μόνον θεωρίες, που κι αυτές δεν του παρουσιάστηκαν γραμμένες σε πλάκες, εν τω μέσω κεραυνών και άλλων οπτικών εφέ, ούτε τις αποκάλυψε κανείς αρχάγγελος σε κάποιο επικό του όραμα.

Ίσα ίσα, οι μορφές τις επιστήμης είναι άνθρωποι 100% γήινοι, είναι άνθρωποι ξεχωριστοί ανάμεσα στο ανθρώπινο είδος, ως προς κάποιο τους χαρακτηριστικό - αλλά πιθανότατα να βρίθουν ελαττωμάτων αλλού - έφτασαν εκεί που έφτασαν όχι γιατί τους βοήθησε κανένας θεός ή εξωγήινος, αλλά μετά από χρόνια σκληρού κι ακαταπόνητου μόχθου κι επανειλημμένων αποτυχιών (γιατί δεν αρκεί μονάχα η ευφυία ή το ταλέντο για να γίνεις μεγάλος ή να σε αναγνωρίσει σύμπασα η επιστημονική κοινότητα, στην οποία μετέχεις), δεν έχουν πιστούς (το πολύ-πολύ να έχουν οπαδούς, με ή παρά τη θέλησή τους - η αλαζονεία δεν ξεχωρίζει δείκτη ευφυΐας), δεν υπηρετούν, ούτε διατρανώνουν κανένα πνευματικό όραμα του κόσμου, απλά αναζητούν σχέσεις των μετρήσιμων, οι οποίες μπορεί έμμεσα να έχουν πνευματικό αντίκτυπο στα άμετρα και άρρητα, αλλά αυτό δεν είναι δική τους δουλειά. Εκτός κι αν φιλοσοφούν, μα τότε θα κριθούν επ' αυτού, ξεχωριστά.

Οι δε επιστημονικές θεωρίες ούτε ιερές είναι, ούτε παραμένουν στο απυρόβλητο. Οι επιστήμονες έχουν πλήρη γνώση, πως πρόκειται για θεωρίες ή για συμβάσεις, πως πιθανόν να μην έχουν καμία σχέση με την αληθινή φύση των πραγμάτων, αλλά να περιγράφουν ωστόσο τα φαινόμενα επαρκώς. Μη συγχέουμε την ανθρώπινη αδυναμία της εμμονής, της προσκόλλησης στην παράδοση, στη συνήθεια, στις δεκαετίες πειραματικών θυσιών, που καταρρέουν μπροστά στα νέα ή στα αντίθετα δεδομένα, με την κοινή, άκριτη πίστη στην αυθαίρετη θρησκευτική σύμβαση. Μη συγχέουμε το ευμετάβλητο ανθρώπινο ήθος, γεμάτο αντιφάσεις κι ελαττώματα, με το επιστημονικό ήθος και τρόπο σκέψης.

Η ιστορία της επιστήμης διδάσκει πως κι αν κάποτε, πάνω στον ενθουσιασμό του, ο επιστήμονας μπέρδευε τις ανακαλύψεις του για απόλυτες αλήθειες, παρά για συμβάσεις, ωστόσο η επιστήμη σήμερα έχει ωριμάσει. Κανένα εκλαϊκευτικό σύγγραμμα ή καμμία διάλεξη δε θα σου πουλήσει τα επιτεύγματα της ανθρωπότητας για απόλυτη και απαράβατη γνώση. Θα σου μιλήσουν για προσέγγιση, για διαρκή αγώνα κατανόησης, για όμορφες εξισώσεις που περιγράφουν, δίχως απαραίτητα να αποκαλύπτουν, για υποθέσεις, για μοντέλα, για θεωρίες, για ασαφή δεδομένα. Τι κοινό έχουν όλα αυτά με ιερές γραφές, με βαγγέλια, κοράνια ή βέδες, προσωπικά αδυνατώ να κατανοήσω. Κι ούτε φυσικά, το εν λόγω άρθρο, μας βοηθάει στο παραμικρό να καταλάβουμε.

[ Συνεχίζεται ... ]