Πέμπτη 31 Αυγούστου 2017

Όσα δε φτάνει η Επιστήμη ... [Μέρος 1ο]

Πρόσφατα διάβασα στο Αντίφωνο και αυτό το άρθρο (εδώ η αρχική πηγή), ενός Αλέξανδρου Κωστάρα. Το πρόβλημα με τα άρθρα αυτού του τύπου είναι η άφθονη δόση συγκρατημένης ή καμουφλαρισμένης ειρωνίας: τα εισαγωγικά και τα μεταφορικά σχήματα, επιπέδου καφενείου, δίνουν και παίρνουν. Θα μου πεις κι εσύ ειρωνεύεσαι, κατά κόρον. Σαν ξεκίνησα το blog αυτό, ξεκίνησα με άλλο ήθος γραφής κι όμως - ας πούμε τα δύο τελευταία χρόνια - ο κυνισμός κι η ειρωνία δε λένε να ξεκολλήσουν εύκολα απ' το πετσί μου. Η επίκριση αυτή είναι σωστή. Όμως εγώ δε γράφω στο Αντίφωνο ή στην Κιβωτό της Ορθοδοξίας, γράφω στο κατα-προσωπικό μου blog και λογαριασμό δεν έχω να δώσω σε κανένα. Αν όμως, κάποιος τρελός, ζητούσε να φιλοξενήσει στο χώρο του κάποιο μέρος της σκέψης μου, τότε τα πράγματα θα 'ταν αλλιώς και το εκφραστικό μου ήθος, επίσης. Αυτή την ικανότητα (να ξεχωρίζεις, δηλαδή, πού και πώς να μιλάς) δε φαίνεται να την μοιράζεται και μεγάλο πλήθος αρθρογράφων, αν κρίνω από ένα σωρό αναρτήσεις σε ιστοσελίδες ή εφημερίδες (και καλά) επιπέδου. Έτσι κι ο εν λόγω κος Κωστάρας ξεκινά με "φρούτα", με "καρπούς" και "ποικιλίες" και, τέλος πάντων, με το γνωστό υφάκι διακριτικής απαξίωσης, από εκείνα που αν κάνεις το λάθος να επισημάνεις, ο συνομιλητής θα σου αντιγυρίσει πλήρη άγνοια ή έλλειψη πρόθεσης ή παρανόηση και θα μείνεις εσύ ο εκτεθειμένος. Τέλος πάντων, κατά τ' άλλα, το άρθρο είναι ένα αξιοπρεπές δείγμα του μέσου όρου σκέψης και δεν το λέω ετούτο υποτιμητικά. Ας το εξετάσουμε, λοιπόν, στα σημεία.

Πρόλογος

Το βασικότερο, που νιώθω την ανάγκη να θίξω εδώ, είναι ετούτη η μανία να φυτιλιάσουμε την ελληνική πραγματικότητα με στοιχεία μιας διαμάχης, που ξεκίνησε και διεξάγεται σε μια μακρινή και ξένη κοινωνία. Ετούτη η δυτική, ας την πούμε, επιστημονική σταυροφορία ξεκίνησε σαν αντίδραση σε ένα διογκούμενο, θρησκευτικό ρεύμα, που απειλούσε να καταλύσει τον ορθό λόγο και να επαναφέρει το σκοταδισμό της ημιμάθειας, της ακρισίας και της μισαλλοδοξίας. Το ρεύμα αυτό, που βρήκε γόνιμο έδαφος στην ανθρώπινη ηλιθιότητα ή αφέλεια, είχε ως αιχμή του δόρατος τη Θεωρία του Δημιουργισμού και, για μια περίοδο, αναστάτωσε με την ισχύ της εξάπλωσής του τα θεμέλια της νοητικής υγείας μιας ολόκληρης γενιάς (κι ίσως εξακολουθεί). Εδώ δε μ' ενδιαφέρει να σχολιάσουμε τις γενικότητες ή τις λεπτομέρειες της διαμάχης αυτής. Αυτό που μ' ενδιαφέρει, ωστόσο, είναι πως ενώ τα εν λόγω τεκταινόμενα ουδέποτε αποτέλεσαν εσωτερικό πρόβλημα της δικής μας κοινωνίας, αλλά εισήχθηκαν μέσω της βιβλιογραφίας και του έξυπνου marketing, πολύς κόσμος έπεσε στο τρυπάκι να θεωρήσει επιτακτικό χρέος του να πάρει θέση. Εγώ, φυσικά, δεν υπήρξα εξαίρεση. Μάλιστα, εκείνη την περίοδο έλαβα και την αφορμή να ξεκινήσω ετούτο το φτωχό, προς το παρόν, blog. Τότε που κράτησα στα χέρια μου την "Περι Θεού αυταπάτη" του R.Dawkins. Όμως εγώ δεν έχω υπογράψει πουθενά συμβόλαιο κι έτσι αφήνομαι αδέσμευτα, στην αγκαλιά οποιασδήποτε νοητικής πρόκλησης μου φανεί ενδιαφέρουσα, δίχως να χρωστώ υποτέλεια κανενός. Όλος όμως αυτός ο κόσμος της Ορθοδοξίας, της οποίας το βαθύτερο ήθος και η αγαπητική καθαρότητα δεν έχει καμία σχέση με τους τύπους και την πολεμική του Προτεσταντισμού (ή ό,τι άλλο), τι διάολο πάνε και μπλέκουνε τα μπούτια τους; Τι πάνε  ν' αποδομήσουν ανθρώπους, στην άλλη άκρη της Ευρώπης ή της υφηλίου, το πείσμα και οι δράσεις των οποίων έχουν ως στόχους ποιότητες και ήθη, τόσο μακρινά και ξένα, προς τα αντίστοιχα ορθόδοξα; Αυτό δεν το καταλαβαίνω. Πραγματικά, δηλαδή, δεν έχουν τίποτα καλύτερο να κάνουν;

Προσωπικά, συμφωνώ απολύτως ότι η Επιστήμη δεν έχει κανένα λόγο να κάθεται ν' ασχολείται με θεούς, διαβόλους ή άλλα μεταφυσικά υποκείμενα. Όχι γιατί δεν είναι το χωράφι της, όπως θα λέγαμε λαϊκά, αλλά γιατί έχει πολύ πιο άμεσα και πρακτικά ζητήματα να επιλύσει. Απ' την πλευρά της έχει κάθε δικαίωμα ν' ασχοληθεί με όποιο ερώτημα την απασχολεί, δίχως να δίνει λογαριασμό σε καμία ενορία, λες κι έχουμε περιφράξει με συμβολαιογραφικά συρματοπλέγματα τις ανθρώπινες ανησυχίες. Δεν έχει, δηλαδή, να κάνει με το αν είναι δουλειά της επιστήμης ή όχι ν' απαντήσει για την ύπαρξη του Θεού, καθώς δεν υπάρχει επαγγελματικό επιμελητήριο αυτού του είδους, να μοιράζει άδειες φιλοσοφικής ή θεολογικής εξασκήσεως. Ωστόσο, στην παρούσα βιολογική, πολιτισμική ή επιστημονική φάση του ανθρώπινου είδους, δε φαίνεται να υπάρχει ούτε η στοιχειωδέστερη ικανότητα της επιστήμης ν' αποδείξει οτιδήποτε έχει να κάνει με τα θεία και τη μεταφυσική. Γιατί αν μπορούσε τότε θα μιλούσαμε για φυσική κι όχι για μεταφυσική. Συνεπώς, η αποχή φαίνεται ως η τιμιότερη, επιστημονική στάση κι ως εκ τούτου ο αγνωστικισμός ως η τιμιότερη φιλοσοφική. Είμαι, δηλαδή, απολύτως σύμφωνος πως η «επιστημονική αθεΐα» είναι περισσότερο μια πίστη αντεστραμμένη, παρά μια επιστημονική θέση, αν κι εγώ προσωπικά - όπως, έχω ήδη αναφέρει στην παρθενική μου ανάρτηση - αισθάνομαι και λειτουργώ, πρακτικά, ως άθεος. Θα πρέπει, ωστόσο, ν' αναγνωρίσουμε ως ελαφρυντικό της επιστημονικής αθεΐας τις καθαρές της προθέσεις, οι οποίες είναι περισσότερο πολιτικές παρά επιστημονικές κι έχουν ως αφετηρία το φόβο κατάλυσης ζωτικών, πολιτισμικών κατακτήσεων και την οπισθοδρόμηση, πίσω σε μια εποχή μαγισσών και τσαρλατάτων.

Από την άλλη, όμως, αν εξαιρέσουμε την έρευνα ύπαρξης ενός απόλυτου και άναρχου Δημιουργού, υπάρχει μια αχανής μεταφυσική μπαρουφολογία, η οποία έχει με τη μεταφυσική τόση σχέση, όση έχει η μπανάνα με το σεξ. Υπάρχει ένας ασύδοτος βόθρος των Δαναΐδων - που κοντεύει να... ξεχειλίσει - από λαϊκές ανοησίες, ηλίθιες παραδόσεις και θρησκευτικές δεισιδαιμονίες. Ματάκια, λαδάκια και σκατουλάκια για ξεμάτιασμα, χιλιόμετρα τίμιου ξύλου, π' αν τα 'βαζες ένα δίπλα στ' άλλο θα φτιαχνες γέφυρα ως τη Σελήνη, εικονίσματα που κλαίνε ή κλάνουν αγιασμό, σαπισμένα λείψανα που λειώνουν παντόφλες, θεραπεύουν τον καρκίνο, αλλά αφήνουν τη μαλακία ανέπαφη, ιερά φιδάκια χωρίς κανένα νόημα, ακίνδυνα μπροστά στο συμπυκνωμένο φαρμάκι του οργανωμένου ιερατείου, το κάστανο του Παΐσιου και η κουράδα του Πορφύριου και, στην τελική, το θαυματουργό παγκάρι, που το κλειδώνεις Δευτέρα αδειανό και το απόγευμα της Κυριακής τ' ανοίγεις κι αγοράζεις καινούργια κουφώματα, στο εξοχικό του μητροπολίτη. Για όλες αυτές τις ασυναρτησίες, αλλά και για ερωτήματα πολύ σοβαρότερου τονάζ, όπως η δημιουργία του Κόσμου ή της ζωής, η ύπαρξης της συνείδησης, η δυνατότητα παρθενογένεσης, ανάστασης ή μεταθανάτιας ζωής κι άλλα τόσα, η Επιστήμη όχι μόνο έχει εργαλεία να τα αντιμετωπίσει ή έστω να τα προσεγγίσει, αλλά πολύ περισσότερο θα 'λεγε κανείς έχει και το χρέος. Κι ωστόσο, πάντα θα υπάρχουν ερωτήματα τα οποία θ' ακροβατούν στα όρια μεταξύ αντικειμενικού κόσμου και μεταφυσικής. Δεν είναι όλα ξεκάθαρα. Σ' αυτές τις γκρίζες ζώνες έχει δικαίωμα ν' αλωνίζει ο καθένας, με τα δικά του όργανα πλοήγησης. Άλλοι βέβαια με τον εξάντα και τον χάρτη, άλλοι πάλι με τον Άι-Νικόλα και τ' αστεράκι της Βηθλεέμ.

Δεν υπάρχουν σχόλια: